Wątroba – dlaczego jest tak ważna? [budowa, funkcje, choroby]

Konsultacja z e-receptą Lek. rodzinny Specjalista

Wątroba należy do największych gruczołów w ludzkim ciele, a gdy przestaje funkcjonować prawidłowo – konsekwencje ponosi cały organizm. Jest ona jednym z tych narządów, o których przypominamy sobie, gdy zaczyna szwankować.

Dowiedz się, co sprawia, że wątroba jest tak ważna, co robić, aby o nią dbać i dlaczego jest to organ, który choć nie boli, potrafi przysporzyć wielu dolegliwości. 

Czym jest wątroba?

Wątroba jest częścią układu pokarmowego i stanowi ok. 5 proc. masy ludzkiego ciała.

Jej waga różni się w zależności od płci – u kobiet wynosi od 1300 do 1500 g, z kolei u mężczyzn – nawet 2 kg. Waga gruczołu wzrasta na skutek wypełnienia krwią. 

Ze względu na swój rozmiar, budowę i umiejscowienie, wątroba odgrywa istotną rolę nie tylko w funkcjonowaniu układu trawiennego, ale i całego organizmu.  Jest położona w górnej części jamy brzusznej.

Większość gruczołu leży po prawej stronie, pod żebrami, natomiast mniejszy fragment znajduje się na lewo od osi ciała.

Organ sąsiaduje u góry i od przodu z przeponą, natomiast w dolnym obszarze – z żołądkiem.

Wątroba ma charakterystyczny, półowalny kształt, zwężający się po lewej stronie.

Ze względu na swoją strukturę, gruczoł należy do tzw. organów miąższowych.

Budowa wątroby 

Budowę tego narządu można podzielić na zewnętrzną i wewnętrzną.

W przypadku budowy zewnętrznej, wątrobę dzieli się na cztery płaty:

• prawy, który jest zarazem największy,
• lewy, czworoboczny i ogoniasty
• oraz dwie części: przeponową (górną) i trzewną (dolną).

W przeważającej mierze wątroba jest pokryta otrzewną – cienką błoną, wyściełającą jamę brzuszną.

Wewnątrz jest zbudowana ze zrazików, stanowiących podstawową jednostkę anatomiczną tego gruczołu.

Zraziki mają wielkość 1-2 mm oraz kształt przypominający sześciokąt.

Są od siebie oddzielone tkanką łączną włóknistą (nazywaną także tkanką międzyzrazikową).

Zraziki są zbudowane z komórek wątrobowych (hepatocytów), które stanowią ok. 60-70 proc. masy gruczołu i odpowiadają za większość jej funkcji.

Pozostałe 30-35 proc. to komórki układu siateczkowo-śródbłonkowego (komórki Browicza-Kupffera, gwiaździste oraz śródbłonka).

Do ich zadań należy odpowiednio:

• zapobieganie krzepnięciu krwi,
• metabolizm witaminy A,
• regulacja procesów zapalnych. 

Unaczynienie wątroby

Krew do wątroby dociera z dwóch źródeł.

Pierwszym jest żyła wrotna (tzw. ukrwienie czynnościowe), odpowiedzialna za 70-80% dostaw krwi.

Drugim – tętnica wątrobowa właściwa (tzw. ukrwienie odżywcze).

Żyłą wrotną płynie krew o małej zawartości tlenu, za to bogata w składniki odżywcze oraz sole mineralne.

Krew ta pochodzi z innych narządów (śledziony, żołądka, trzustki i jelit), a następnie jest w wątrobie przechwytywana i przetwarzana.

Tętnicą wątrobową płynie krew dobrze natlenowana.

Ciekawostką jest fakt, że chociaż krew pochodząca z żyły wrotnej zawiera mniej tlenu, to właśnie ukrwienie czynnościowe odpowiada za jego główne dostawy.

Dzieje się tak, ponieważ krwi z żyły wrotnej jest po prostu więcej.  

Dlaczego wątroba nie może boleć?

Przyglądając się bliżej budowie oraz funkcjom wątroby, jeszcze nie raz dasz się zaskoczyć.

Jest to jedyny organ w ludzkim organizmie zdolny do całkowitej regeneracji (o czym będzie jeszcze mowa), a zarazem gruczoł, który nie boli.

Jak to możliwe?

Główne unerwienie wątroby pochodzi z układu przywspółczulnego oraz włókien przywspółczulnych nerwu błędnego.

Miąższ tego gruczołu jest pozbawiony unerwienia czuciowego, dlatego wątroba nie może boleć.

Nerwy czuciowe docierają jedynie do torebki organu poprzez nerwy przepony.

Wątroba daje dolegliwości bólowe, ponieważ, gdy dzieje się z nią coś niedobrego, zaczyna się powiększać i uciska przylegające tkanki oraz torebkę wątrobową, która jest już unerwiona czuciowo.

Typowe dla „bólu wątroby” są ucisk oraz kłucie po prawej stronie brzucha.

Często objawom tym towarzyszy uczucie nabrzmienia oraz skurcze.

Dolegliwości bólowe, pochodzące z okolic wątroby, mogą nasilać się po spożyciu większej ilości alkoholu lub ciężkostrawnych, tłustych/smażonych potraw.

Inne częste przyczyny to przyjmowanie niektórych lekarstw oraz nadmierny stres. 

Duży organ, który odgrywa dużą rolę

Wątroba odpowiada za utrzymanie równowagi w organizmie człowieka, dlatego każda z jej funkcji jest niezwykle istotna.

Bez tego organu człowiek nie mógłby żyć, ponieważ gruczoł bierze udział w większości procesów metabolicznych i pozwala wydalać wszelkie toksyny z organizmu.

Wyjątkowość wątroby polega na jej zdolności do regeneracji.

Aby organ mógł się odbudować niezbędna jest eliminacja czynników obciążających (np. alkohol, zła dieta) oraz… czas.

Co ważne: ten gruczoł regeneruje się dość szybko.

Czasami wystarczy kilka tygodni (w przypadku przeszczepu – miesięcy), aby gruczoł odzyskał prawidłową wielkość, a wszelkie uszkodzenia uległy zastąpieniu nowymi, zdrowymi komórkami. 

Rozległe funkcje wątroby (niektóre źródła podają, że jest ich nawet 500!) można podzielić na cztery kategorie:

Funkcja magazynująca i metaboliczna

W wątrobie odbywa się metabolizm składników odżywczych, tj. białek, tłuszczy i węglowodanów, ale też leków oraz alkoholu.

Gruczoł jest odpowiedzialny za magazynowanie zapasów glukozy w postaci glikogenu.

W razie zapotrzebowania energetycznego, ponownie przekształca glikogen do glukozy, przez co organ można traktować jak zbiornik paliwa dla całego organizmu.

Wątroba bierze aktywny udział w gospodarce białkowej – organ wytwarza do 85 proc. białek zawartych w osoczu, jest także odpowiedzialny za produkcję aminokwasów.

W tym gruczole magazynowane są witaminy oraz ważne pierwiastki (m.in. żelazo i miedź), które, w zależności od potrzeb, uwalniane są do organizmu.

Aby udowodnić, jak duże są możliwości magazynujące wątroby, wystarczy wspomnieć, że gruczoł potrafi utrzymać poziom witaminy A wystarczający nawet na dwa lata.

W wątrobie jest także wytwarzany cholesterol, przez co gruczoł odpowiada za utrzymanie równowagi gospodarki hormonalnej.   

Filtrująca i odtruwająca 

Detoksykacja to jedna z tych funkcji, z którą wątroba jest zazwyczaj kojarzona w pierwszej kolejności.

Komórki wątrobowe (hepatocyty) potrafią neutralizować lub rozkładać szkodliwe substancje, w tym alkohol, leki (głównie barbiturany) czy konserwanty pochodzące z żywności.

W wątrobie następuje przekształcenie szkodliwego dla organizmu amoniaku w mocznik. Gruczoł przetwarza czerwone krwinki (erytrocyty) i wydala te, które nie mogą już być wykorzystane.

Immunologiczna

Wątroba uczestniczy także w procesach odpornościowych.

Z uwagi na siateczkową budowę znajdujących się w organie komórek, może też zatrzymywać wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty.

Są one neutralizowane oraz degradowane w komórkach Browicza-Kupffera, które z kolei aktywują tzw. mediatory stanu zapalnego, zmuszające organizm do reakcji obronnej.

Wydzielnicza

Kolejną ważną funkcją wątroby jest produkcja żółci.

Organ wytwarza nawet 1,5 l żółci na dobę.

Substancja ta odpowiada przede wszystkim za trawienie tłuszczów.

Żółć powstająca w wątrobie jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym oraz w razie potrzeby – transportowana do jelita cienkiego.

Żółć odgrywa rolę nie tylko w metabolizmie tłuszczy, ale też wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w nich (A, E, D i K).

Bierze także udział w wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii. 

Jak widać, trudno przecenić znaczenie wątroby w codziennym funkcjonowaniu.

Co więcej, z uwagi na umiejętność gruczołu do regeneracji, możemy, a nawet powinniśmy, o niego odpowiednio dbać.

Jak sami niszczymy wątrobę? Lista najczęstszych zaniedbań oraz choroby

Wątroba, jak każdy inny organ w ludzkim organizmie, jest narażona na występowanie chorób.

Mogą one dotknąć zarówno miąższ gruczołu, naczyń krwionośnych, jak i znajdujących się wewnątrz gruczołu dróg żółciowych.

„Chora wątroba” może być efektem złego trybu życia (ciężkostrawna dieta, stres, papierosy, alkohol), nadmiernego przyjmowania leków, ale mieć też podłoże wirusowe oraz genetyczne

Do najczęstszych chorób wątroby zalicza się:

• marskość wątroby (inaczej zwłóknienie wątroby) – choroba, która rozwija się długo (nawet przez kilka lat) i jest nieuleczalna. Można natomiast spowalniać jej proces oraz łagodzić związane z marskością dolegliwości. Zwłóknienie organu może być spowodowane nadużywaniem alkoholu lub być efektem wirusowego zapalenia wątroby (WZW-C). Schorzenie jest także uwarunkowane genetycznie,
• guzy wątroby (w tym nowotwory) – z marskością wątroby wiąże się ściśle powstawanie nowotworów. Rak wątroby ma w większości przypadków (nawet do 90 proc.) charakter złośliwy. Wysoka umieralność z powodu raka tego organu wynika z jego późnej diagnostyki oraz ograniczonych możliwości leczenia. Warto również mieć na uwadze, że w wątrobie może powstawać wiele guzów mniejszych i większych rozmiarów, które nie są zmianami nowotworowymi. Większość z nich (głównie naczyniaki) są diagnozowane przypadkowo, podczas badania obrazowego jamy brzusznej wykonywanego w innym celu. Naczyniaki wymagają stałej obserwacji i jeśli nie rozrastają się zbyt szybko, nie usuwa się ich, ani nie leczy,
• stłuszczenie wątroby – schorzenie, które polega na odkładaniu się w komórkach gruczołu cząsteczek tłuszczu. Wraz ze stłuszczeniem występuje często stan zapalny, który finalnie może prowadzić do marskości, a nawet powstawania nowotworu. Powodów stłuszczenia jest kilka. Do głównych należy: nadużywanie alkoholu (prowadzące do tzw. alkoholowego stłuszczenia wątroby), cukrzyca typu II, otyłość, niedobory witamin A i E oraz wirusowe zapalenie wątroby. Samo stłuszczenie wątroby jest odwracalne, o ile nie przerodzi się w marskość lub zapalenie. Kluczową rolę w leczeniu odgrywa zmiana trybu życia oraz całkowita rezygnacja z alkoholu,

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) – choroba zakaźna wywołana przez wirusy. Schorzenie może przybierać różną postać i dawać zróżnicowane objawy, w zależności od tego, którym wirusem się zakazimy.

Wyróżnia się pięć typów WZW: A, B, C, D i E.

Wśród nich najczęściej występującymi są wirusowe zapalenie wątroby typu B oraz C.

 WZW typu B jest wywołane wirusem HBV.

Schorzenie może przebiegać zarówno bezobjawowo, jak i powodować żółtaczkę oraz wzmożoną męczliwość, bóle brzucha, mięśni i stawów.

Do powstawania choroby dochodzi na skutek kontaktu z zakażoną krwią bądź zakażonymi narzędziami lub drogą płciową.

Leczenie WZW B opiera się głównie na wdrożeniu terapii antywirusowej.

Pomocne są także odpoczynek, zdrowy tryb życia oraz zbilansowana dieta.

Za powstawanie WZW typu C odpowiada wirus HCV.

Zakażenie może być spowodowane m.in. kontaktem z innymi chorymi, zakażoną krwią lub zakażonymi narzędziami oraz kontaktami seksualnymi (dlatego zalicza się ją do grupy chorób przenoszonych drogą płciową).

Większość zakażonych WZW C przez długi czas jest nieświadoma choroby, ponieważ nie daje ona żadnych objawów.

Pojawiające się symptomy są grypopodobne (bóle głowy, mięśni, kości i stawów) są często mylone z tradycyjnym przeziębieniem.

Leczenie wirusowego zapalenia typu C opiera się głównie na farmakoterapii oraz zmianie diety (ze szczególnym naciskiem na eliminację alkoholu).

Błędnie diagnozowane i nieleczone WZW C może prowadzić do przewlekłych chorób wątroby oraz ostrych stanów zapalnych. 

Problemy związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem wątroby są często wiązane z bólem w okolicach prawej strony brzucha.

Co istotne, o tym, że z wątrobą dzieje się coś niedobrego, wcale nie muszą świadczyć dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Mało tego, część chorób (głównie zapalenia wywołane przez wirusy) przebiega bez jakichkolwiek symptomów przez dłuższy czas, co uniemożliwia jakąkolwiek diagnostykę. 

Wśród objawów, na które warto zwrócić szczególną uwagę są:

• zmiana koloru moczu na ciemniejszy, a nawet krwisty (krwiomocz),
• obrzęki twarzy, stóp oraz dłoni,
• nadmierne zmęczenie pomimo odpowiedniej dawki snu
• dolegliwości skórne (dość częste), a wśród nich: przebarwienia, nadwrażliwość na dotyk, tendencja do szybkiego pojawiania się siniaków, zażółcenie skóry (oraz białek oczu), świąd, nadmierna szorstkość skóry
• wśród objawów ze strony układu pokarmowego najczęstsze są skurcze i kłucie brzucha, nudności, osłabienie apetytu, spadek masy ciała, wzdęcia, biegunka.

Charakterystycznym objawem, świadczącym o problemach wątrobowych, jest tzw. hepatomegalia, czyli powiększenie wątroby.

Dolegliwość ta jest odczuwana przez pacjentów nie tyle jako ból, co rodzaj rozpierania po prawej stronie brzucha, pod żebrami.

Jak leczyć wątrobę?

W przypadku leczenia chorób wątroby zasadniczą funkcję pełni ustalenie przyczyny problemu.

Jeżeli zauważasz u siebie dolegliwości bólowe po prawej stronie brzucha oraz masz uczucie zwiększania się wątroby po spożyciu większej ilości alkoholu, smażonych i tłustych potraw lub zażyciu lekarstw (np. paracetamolu), zacznij od zmiany nieprawidłowych nawyków.

Bardzo często to właśnie zdrowy tryb życia umożliwia samodzielne pozbycie się nieprzyjemnych symptomów, dzięki czemu nie trzeba iść do lekarza oraz wykonywać badań.

Jeśli nie masz pewności, co może być źródłem problemu, możesz skorzystać z dedykowanej konsultacji lekarskiej na problemy z układem pokarmowym w Dimedic.

Nasi lekarze są dostępni 7 dni w tygodniu, również w niedziele i święta.

W regeneracji wątroby pomaga tzw. dieta wątrobowa, na którą składają się:

• potrawy lekkostrawne, gotowane na parze lub pieczone
• produkty świeże i niskoprzetworzone, pozbawione sztucznych barwników, polepszaczy i konserwantów
• artykuły żywnościowe bogate w białko oraz kwasy omega-3.

Z diety należy natomiast wykluczyć mocną kawę i herbatę oraz alkohol.

Osoby, którym zależy na odbudowie wątroby, powinny także unikać produktów zawierających dużą ilość błonnika pokarmowego.

Ważne, aby posiłki jeść częściej, ale w mniejszych porcjach.

W aptekach są również dostępne leki poprawiające funkcjonowanie wątroby i wspomagające jej odbudowę.

Zazwyczaj preparaty te zawierają ekstrakty roślinne (m.in. z ostropestu plamistego, karczocha, mniszka lekarskiego czy dziurawca).

Przed ich zastosowaniem należy jednak dokładnie przeczytać ulotkę, a w razie potrzeby – skonsultować się ze specjalistą.

Nieco inaczej wygląda sytuacja, gdy objawy mogące świadczyć o chorobie wątroby są rozległe i zróżnicowane, a domowe próby leczenia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.

Wówczas należy udać się do lekarza rodzinnego, który po przeprowadzeniu wywiadu zadecyduje, czy skierować pacjenta do gastrologa.

Aby sprawdzić, czy wątroba funkcjonuje prawidłowo wykonuje się tzw. próby wątrobowe, czyli badanie krwi, na podstawie którego możliwa jest ocena pracy gruczołu oraz wytwarzanych przez niego enzymów.

Wśród standardowych badań wątroby znajduje się także USG, tomografia komputerową oraz rezonans magnetyczny. 

Chociaż wątroba „wiele wybacza” i regeneruje się relatywnie szybko, nie zawsze jest możliwa jej odbudowa.

W skrajnych przypadkach, tj. na skutek przewlekłych chorób lub ostrej niewydolności, jedynym sposobem na uratowanie życia pacjenta i przywrócenie mu komfortu funkcjonowania pozostaje przeszczep wątroby.

W bardzo dużym uproszczeniu transplantację wątroby można podzielić na dwa etapy: usunięcie narządu chorego oraz umieszczenie zdrowego organu od dawcy.

U dorosłych przeszczepia się zazwyczaj całą wątrobę, z kolei u dzieci możliwa jest transplantacja fragmentu narządu od osoby żyjącej.

Sam zabieg jest niezwykle skomplikowany i czasochłonny, jednak, co podkreślają eksperci – największy problem stanowi dostępność narządów.

Jest to o tyle istotne, że osoby z ciężką niewydolnością wątroby, muszą mieć wykonany przeszczep w ciągu zaledwie kilku dni, często więc po prostu nie dożywają operacji. 

Postaw na profilaktykę – jak dbać o wątrobę?

Z racji tego, że prawidłowe funkcjonowanie wątroby zależy w dużej mierze od zdrowego trybu życia, coraz częściej wiąże się wybrane dolegliwości wątrobowe z chorobami cywilizacyjnymi.

Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku tzw. niealkoholowego stłuszczenia wątroby, które jest spowodowane m.in. otyłością, wysokokaloryczną dietą, spożywaniem słodkich napojów i brakiem wystarczającej dawki ruchu.

Aby wyeliminować czynniki ryzyka, a tym samym chronić wątrobę przed nadmiernym przeciążeniem, należy więc ograniczyć spożywanie toksyn (znajdujących się w używkach, przetworzonym pożywieniu i słodkich napojach), uprawiać sport oraz wykonywać badania kontrolne, a w razie niepokojących sygnałów – nie zwlekać i jak najszybciej skorzystać z porady lekarza. 

Dimedic: konsultacje lekarskie online z e-receptą 

Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:

Lekarz rodzinny

Lekarz internista

E-recepta online

Udostępnij

Do znajomych

Tweetnij

Wyślij link