Malaria (zimnica): występowanie, objawy, przebieg, leczenie

Malaria ma niezbyt charakterystyczne objawy, przynajmniej w początkowej fazie. W pierwszych dniach choroby występują dreszcze i uczucie zimna, następnie pojawia się wysoka gorączka oraz intensywne poty. Pierwsze objawy malarii przypominają więc silną grypę. Niestety, później może być znacznie gorzej. Co grozi choremu? Sprawdź, jak przebiega choroba. Dowiedz się, dlaczego ataki malarii objawiają się wysoką gorączką.

Malaria: występowanie malarii

Malaria jest groźną chorobą pasożytniczą przenoszoną przez samice komarów z rodzaju Anopheles. Wywołują ją zarodźce malarii, czyli pierwotniaki z rodzaju Plasmodium, które trafiają do krwioobiegu człowieka po ukąszeniu przez zakażonego komara.

Choroba występuje w ponad 100 krajach na świecie, głównie na tropikalnych obszarach Afryki, Azji Południowo-Wschodniej, Ameryki Środkowej i Południowej oraz na wyspach Południowo-Zachodniego Pacyfiku.

Oto lista krajów malarycznych:

• Afganistan,
• Angola,
• Arabia Saudyjska (głównie emiraty graniczące z Jemenem),
• Azerbejdżan,
• Bangladesz,
• Belize,
• Benin, 
• Bhutan,
• Birma,
• Boliwia,
• Botswana,
• Brazylia (stany Acre, Amazonas, Amapa, Mato Grosso, Para, Rondonia,Roraima, Tocantins, Maranhato),
• Burkina Faso,
• Burundi,
• Chiny - rejony wiejskie,
• Czad,
• Dominikana,
• Dżibuti,
• Ekwador,
• Erytrea,
• Etiopia,
• Filipiny – tereny wiejskie,
• Gabon,
• Gambia,
• Ghana,
• Gujana – rejony wiejskie,
• Gujana Francuska,
• Gwatemala – rejony wiejskie,
• Gwinea,
• Haiti,
• Honduras,
• Indie,
• Indonezja,
• Iran – tereny wiejskie,
• Jemen,
• Kambodża,
• Kamerun,
• Kenia,
• Kolumbia – rejony wiejskie,
• Kongo,
• Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna – południowe prowincje,
• Korea Południowa – wiejskie tereny na północy,
• Laos,
• Liberia,
• Madagaskar,
• Majotta,
• Malawi,
• Malezja – rejony wiejskie,
• Mali,
• Mauretania – na południu kraju,
• Meksyk – niektóre stany,
• Mozambik,
• Namibia – niektóre prowincje,
• Nepal,
• Niger,
• Nigeria,
• Nikaragua – niektóre dystrykty,
• Pakistan,
• Panama,
• Papua-Nowa Gwinea,
• Paragwaj – niektóre departamenty,
• Peru - niektóre departamenty,
• RPA – niektóre prowincje,
• Rwanda,
• Salwador – nieliczne przypadki,
• Senegal,
• Sierra Leone,
• Suazi – przy granicy z Mozambikiem i RPA,
• Somalia,
• Sudan,
• Surinam – niektóre prowincje,
• Tadżykistan,
• Tajlandia – na niektórych terenach wiejskich,
• Tanzania,
• Timor wschodni,
• Togo,
• Turcja – niektóre prowincje na południu kraju,
• Uganda,
• Vanuatu,
• Wenezuela – tereny wiejskie w niektórych stanach,
• Wietnam – tereny wiejskie,
• Wybrzeże Kości Słoniowej,
• Wyspy Salomona,
• Wyspy świętego Tomasza i Książęca,
• Wyspy Zielonego Przylądka,
• Zambia,
• Zanzibar,
• Zimbabwe.

Co warto podkreślić, na malarię nie chorują tylko mieszkańcy wymienionych krajów, ale także turyści, którzy coraz chętniej podróżują do krajów tropikalnych. Każdego roku na chorobę zapada ponad 220 milionów osób, z czego ponad pół miliona umiera.

Malaria zbiera śmiertelne żniwo głównie na tropikalnych obszarach Afryki. Większość śmiertelnych ofiar to afrykańskie dzieci poniżej 5. roku życia. 

Malaria - co to jest?

Malaria, znana też jako zimnica, a dawniej febra, jest groźną tropikalną chorobą pasożytniczą, przenoszoną przez samice komarów widliszków z rodzaju Anopheles.

Chorobę wywołują zarodźce, czyli pierwotniaki z rodzaju Plasmodium. Z kilku odmian zarodźca malarii dla człowieka najgroźniejszy jest zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum) – w tym przypadku malaria ma zdecydowanie najcięższe objawy i przebieg. Potencjalnie mogą być one nawet śmiertelne. Malaria tropikalna wywoływana przez Plasmodium falciparum jest szczególnie ciężka i może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym ryzyka zgonu, co podkreśla znaczenie hospitalizacji w ciężkich przypadkach. Najczęściej jednak ludzie zostają zakażeni przez nieco mniej zjadliwego zarodźca ruchliwego (Plasmodium vivax).

W przypadku malarii objawy najczęściej występujące to:

• Gwałtowny, powtarzający się cyklicznie atak bardzo wysokiej gorączki, poprzedzony dreszczami i uczuciem przeraźliwego zimna, a zakończony silnymi potami
• Bóle głowy, wymioty, nudności, biegunka
• Bóle brzucha spowodowane powiększeniem śledziony
• Bóle mięśni i stawów oraz kręgosłupa
• Duszności, kaszel
• Zaburzenia świadomości, majaczenie
• Ogólne osłabienie, złe samopoczucie
• Niedokrwistość hemolityczna
• Żółtaczka
• Uszkodzenia neurologiczne
• Uszkodzenia narządów wewnętrznych

Malaria: objawy

Pierwsze objawy malarii pojawiają się około 15. dnia po ukłuciu przez przenoszącego zakażenie komara. Można je pomylić z objawami typowymi dla silnego ataku grypy. Osoba zakażona odczuwa silne dreszcze (stąd dawna nazwa – febra) oraz chłód zwiastujący nadejście gorączki. Ta trwa około 4-6 godzin i jest bardzo wysoka - osiąga poziom nawet 41 stopni Celsjusza. Następującemu potem obniżeniu temperatury towarzyszyć będzie bardzo intensywne pocenie się. Wczesne objawy i leczenie malarii są niezwykle ważne dla wyzdrowienia.

W początkowej fazie choroby zakażony odczuwa też silne osłabienie, nudności, zawroty głowy mogące prowadzić do wymiotów, niewykluczona jest również biegunka. U chorego obserwuje się powiększenie wątroby i śledziony, co może skutkować bólem w jamie brzusznej.

W międzyczasie pojawiają się też inne objawy malarii, takie jak ból głowy, wymioty, nudności, biegunka, bóle brzucha spowodowane powiększeniem śledziony, bóle mięśni i stawów oraz kręgosłupa, duszności, kaszel. Malaria objawy może też mieć poważniejsze, jak choćby zaburzenia świadomości, majaczenie, niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka, uszkodzenia neurologiczne, uszkodzenia narządów wewnętrznych. W najcięższych przypadkach malaria kończy się śmiercią. Wiele przy tym zależy, jaki charakter ma choroba, co w dużej mierze warunkowane jest typem zarodźca, który wywołał malarię. Ciężkie przypadki mogą prowadzić do ostrej niewydolności nerek.

Jak więc widać, malaria ma ciężkie objawy, ale nie szczególnie charakterystyczne. Oczywiście dostępne narzędzia diagnostyczne (np. zarodziec malarii w preparacie krwi), które pozwalają na postawienie szybkiej i precyzyjnej diagnozy. Zanim jednak osoba zakażona zostanie przebadana, we wstępnym rozpoznaniu choroby istotne są takie czynniki, jak prawdopodobieństwo jej wystąpienia (w oczywisty sposób malaria jest brana pod uwagę w przypadku osób mieszkających w strefie międzyzwrotnikowej, lub podróżujących po krajach tropikalnych), a także swoisty rytm występowania objawów malarii.

Malaria: przebieg choroby

Objawy choroby pojawiają się w charakterystycznych cyklach. Przebieg choroby zależy od rodzaju zarodźca, który wywołał zakażenie. Jeżeli do zakażenia doszło za sprawą zarodźca małpiego (Plasmodium knowlesi) napady gorączki powtarzają się co 24 godziny. W przypadku zarodźca ruchliwego (Plasmodium vivax) lub owalnego (Plasmodium ovale) cykl trwa 48 godzin, zaś jeśli chodzi o zarodźca pasmowego (Plasmodium malariae), bardzo wysoka gorączka pojawia się co 72 godzin.

Najmniej charakterystyczny jest przebieg choroby wywołanej przez najgroźniejszego zarodźca sierpowatego (Plasmodium falciparum) gdzie trudno zanotować większą regularność. W tym przypadku możliwe jest, że ze zmiennym nasileniem podwyższona temperatura będzie się utrzymywać przez cały czas trwania choroby.

Dlaczego ataki malarii objawiają się wysoką gorączką i jej cyklicznym przebiegiem? Powodem jest rozpad bardzo dużej liczby zarażonych erytrocytów (krwinek czerwonych), których szczątki krążą po organizmie a także uwolnienie się z nich tzw. merozoitów atakujących kolejne krwinki. Zarodźcom malarii przypisuje się kluczową rolę w tym procesie, co wpływa na intensywność objawów.

Niezależnie od rodzaju zarodźca, który wywołał malarię i związanych z tym interwałów dzielących kolejne cykle, napady gorączki pojawiają się przez cały czas trwania choroby, a więc zazwyczaj przez kilka tygodni. Towarzyszą im inne wymienione wyżej symptomy, przy czym w miarę postępów leczenia choroba przebiega coraz łagodniej, a temperatury z czasem osiągają nieco niższe wartości.

Należy pamiętać, że w przypadku zakażenia zarodźcem sierpowatym istnieje bardzo wysokie ryzyko wystąpienia powikłań, wśród których wymienić można uszkodzenie mózgu (malaria mózgowa), ciężką niedokrwistość, ciężką niewydolność krążeniowo-oddechową czy ciężką niewydolność nerek. Chorzy na tę odmianę malarii (która ze względu na powikłania zwana jest złośliwą) często zapadają w śpiączkę. Niestety, malaria wywołana przez zarodźca sierpowatego zbiera śmiertelne żniwo. Szacuje się, że w przypadku zapadnięcia na tę odmianę choroby, ryzyko zgonu z powodu powikłań wynosi nawet 20 procent.

Diagnozowanie malarii

Diagnozowanie malarii jest procesem złożonym, który wymaga uwzględnienia objawów klinicznych, wyników badań laboratoryjnych oraz informacji o podróży pacjenta. Lekarz może podejrzewać malarię na podstawie badania chorego i szczegółowego wywiadu medycznego, w którym pacjent informuje o swoich podróżach do krajów, gdzie występowanie malarii jest powszechne.

Potwierdzeniem rozpoznania są jednak badania laboratoryjne, przede wszystkim mikroskopowe badanie krwi, które pozwala na wykrycie zarodźców malarii w krwinkach czerwonych. W szpitalach często stosowane są także tzw. szybkie testy malaryczne, które są pomocne w ustaleniu rozpoznania w krótkim czasie.

W diagnostyce malarii stosuje się również badania immunochromatograficzne (ICT) oraz badania PCR (polimerazy łańcuchowej), które pozwalają na dokładne określenie gatunku zarodźca malarii. W przypadku podejrzenia malarii, lekarz może również zlecić dodatkowe badania, takie jak badanie krwi na obecność innych pasożytów lub badanie wątroby, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów.

Malaria: leczenie malarii w Polsce

Jak zalecają polscy specjaliści z zakresu medycyny morskiej i tropikalnej, osoby, które zaraziły się malarią w czasie pobytu w tropikach, z założenia każdorazowo powinny być leczone tak, jak leczy się najcięższe postaci choroby. A to ze względu na fakt, że układ odpornościowy mieszkańców Europy może nie być przygotowany na zetknięcie z malarią w takim stopniu, jak ma to miejsce w przypadku mieszkańców Afryki, południowej Azji oraz międzyzwrotnikowych rejonów Ameryki. Właściwe leczenie malarii jest kluczowe dla pacjentów powracających z tropików, aby uniknąć poważnych powikłań.

Wiele osób zastanawia się, czy malaria jest uleczalna. Warto podkreślić, że w przypadku zachorowania przez turystę i szybkim wdrożeniu leków na malarię jest całkowicie uleczalna. Niemniej w wielu przypadkach jest późno diagnozowana, co wpływa na jej wysoką śmiertelność. Leczenie malarii zależy od stanu pacjenta oraz przebiegu choroby, dlatego tak ważna jest szybka interwencja.

Około dwa miesiące przed planowaną podróżą do kraju endemicznego występowania malarii należy udać się do lekarza specjalizującego się medycynie podróży lub chorobach zakaźnych. Lekarz dobierze odpowiednie lekarstwo przeciw malarii pod kątem konkretnego regionu, do którego turysta się wybiera.

Do najpopularniejszych leków należą: chlorochina oraz doksycylina. Przyjmuje się je przed podróżą, w jej trakcie, a także po powrocie do kraju. Leki przeciwmalaryczne odgrywają kluczową rolę w leczeniu i profilaktyce malarii. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów po powrocie z wakacji, które mogłyby świadczyć o malarii, należy jak najszybciej udać się do lekarza, najlepiej do specjalisty z zakresu medycyny podróży, medycyny morskiej i tropikalnej lub chorób zakaźnych. Pomocy można szukać w przyszpitalnej poradni, w szpitalu z odziałem zakaźnym lub w prywatnym gabinecie lekarskim.

Diagnostyka przebytego zakażenia jest istotna w ocenie stanu zdrowia pacjenta oraz w identyfikacji ewentualnych powikłań związanych z chorobą.

Profilaktyka i zapobieganie

Profilaktyka malarii jest niezwykle ważna, zwłaszcza dla osób podróżujących do krajów tropikalnych, gdzie występowanie malarii jest powszechne. Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania malarii jest unikanie ukłuć komarów. Można to osiągnąć poprzez noszenie odzieży ochronnej, stosowanie repelentów oraz unikanie miejsc, w których komary są najbardziej aktywne, zwłaszcza o zmierzchu i świcie.

Chemioprofilaktyka malarii jest również skutecznym sposobem zapobiegania chorobie. Leki przeciwmalaryczne, takie jak chlorochina czy doksycylina, mogą być stosowane przed, w trakcie i po podróży do krajów tropikalnych. Ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem przed podróżą, aby uzyskać informacje o najskuteczniejszych metodach zapobiegania malarii, dostosowanych do konkretnego regionu, do którego się wybieramy.

Powikłania i skutki

Malaria może powodować poważne powikłania, zwłaszcza jeśli nie jest leczona odpowiednio i w odpowiednim czasie. Jednym z najgroźniejszych powikłań malarii jest malaria mózgowa, która może prowadzić do śpiączki i śmierci. Inne powikłania malarii to niewydolność nerek, wątroby oraz układu krążenia.

Malaria może również powodować zaburzenia świadomości, co wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. W niektórych przypadkach konieczne jest przetaczanie preparatów krwiopochodnych, aby uzupełnić utracone krwinki czerwone. Ostra niewydolność nerek jest kolejnym poważnym powikłaniem, które może wystąpić w przebiegu ciężkiej malarii.

W przypadku ciężkiej malarii, leczenie szpitalne jest konieczne, aby zapobiec powikłaniom i śmierci. W niektórych przypadkach, malaria może powodować nawroty choroby, zwłaszcza jeśli nie jest leczona odpowiednio. Dlatego tak ważne jest, aby po powrocie z krajów tropikalnych, w przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów, które mogłyby świadczyć o malarii, jak najszybciej udać się do lekarza.