Czym są przytarczyce? Jaka jest ich rola w organizmie?
Autor: Monika Olszewska / artykuł konsultowany z dr Agnieszką Dobkowską
Przytarczyce to gruczoły, które jak możesz się domyślić, zlokalizowane są tuż przy tarczycy.
W przypadku większości osób występują parami – dwie pod dolnymi i dwie pod górnymi biegunami tarczycy.
Są jednak się osoby, które mogą mieć zarówno jedną, jak i aż osiem przytarczyc!
Co warto wiedzieć o ich funkcjonowaniu?
Po co są w ludzkim organizmie?
Na jakie choroby są narażone?
Spis treści:
- Czym są przytarczyce
- Podział i rozwój przytarczyc
- Jakie funkcje w organizmie pełnią przytarczyce?
- Najczęstsze choroby przytarczyc
- Badania przytarczyc
Czym są przytarczyce i co wydzielają?
Przytarczyce to niewielkie gruczoły umiejscowione blisko tarczycy i są częścią układu hormonalnego (dokrewnego) człowieka.
Mają kształt drobnych, owalnych ziarenek, które, choć wyglądają dość niepozornie (ich łączna masa to około 100 mg), to jednak pełnią w ludzkim organizmie niezwykle istotną rolę.
Przytarczyce mają charakterystyczną budowę.
Każdy z gruczołów otoczony jest cienką torebką z tkanki łącznej włóknistej.
W ich głąb wnika dosyć luźna tkanka, tworząc niekompletne przegrody.
Przytarczyce czasem przybierają formę niewielkiego płatu, pełniącego rolę separatora pomiędzy poszczególnymi pasmami komórek nabłonkowych.
Jednym z najważniejszych zadań tych gruczołów jest produkcja parathormonu (PTH), czyli hormonu przytarczyc.
Razem z kalcytoniną i kalcytriolem (jest to aktywna posiać witaminy D) odpowiadają za utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej w organizmie człowieka.
Wszelkie zaburzenia, które prowadzą do nadmiarów lub niedoboru PTH w organizmie, mogą być niebezpieczne dla zdrowia.
Gdy parathormonu jest zbyt dużo (przyczynia się do tego najczęściej pierwotna nadczynność przytarczyc), może to prowadzić do hiperkalcemii.
Jest to niebezpieczny stan, gdyż we krwi znajduje się zbyt dużo wapnia, który dodatkowo uwalniane jest z kości – w takim przypadku bardzo szybko dochodzi do ich odwapnienia. Hiperkaliemia może powodować osłabienie, problemów z koncentracja, zwiększone pragnienie I wydalanie moczu, a także zaparcia utrata apetytu, nudności, wymioty. Kamicę nerkowa lub ostre zapalenie trzustki.
Dodatkowo obecność PTH pobudza syntezę witaminy D3 w nerkach, co prowadzi do osłabienia funkcjonowania nie tylko tego narządu, ale również układu pokarmowego.
Podział i rozwój przytarczyc
Przytarczyce dzieli się na:
- górne położone są w rowku między płatem bocznym gruczołu tarczowego, a gardłem.
- dolne u większości osób znajdują się w okolicy bieguna dolnego tarczycy, na wysokości czwartej chrząstki tchawicznej.
Gruczoł dolny na duże skłonności do wzrastania czy wędrowania, z tego też powodu dość często zdarza się, że traci on jakikolwiek związek z tarczycą.
Przytarczyce są jednak wciąż połączone naczyniami i nerwami z tarczycą, niezależnie od tego, gdzie zawędruje ten gruczoł.
Warto dodać, że rozwój przytarczyc tak naprawdę jest całkowicie niezależny od rozwoju tarczycy.
Co to oznacza w praktyce?
Przytarczyce występują nawet u osób, które nie mają gruczołu tarczowego.
Powstają już w okresie płodowym, wydzielając parathormon regulujący stężenie jonów wapnia i fosforu we krwi.
Jakie funkcje w organizmie pełnią przytarczyce?
Przytarczyce, choć są naprawdę niewielkich rozmiarów, w organizmie pełnią bardzo ważną rolę.
Przede wszystkim wydzielają hormon PTH, który wraz z kalcytoniną i kalcytriolem odpowiada za regulację i utrzymanie prawidłowego poziomu gospodarki wapniowo-fosforanowej.
Dodatkowo przyczynia się do powstawania tak ważnej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu witaminy D.
Wydzielanie parathormonu w dużej mierze regulowane jest przez układy sprzężeń zwrotnych.
Jak wiadomo, główny zadaniem przytarczyc jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforowej w organizmie.
Warto przy tym pamiętać o kilku ważnych zależnościach funkcjonowania przytarczyc:
- im większe stężenie wapnia we krwi, tym mniejsze ilości PTH wydzielają przytarczyce;
- im mniej wapnia we krwi tym przytarczyce intensywniej wydzielają hormon PTH;
- spadek witaminy D3 w organizmie powoduje zwiększenie wydzielania PTH;
- wzrost stężenia zawartości witaminy D3 w naturalny sposób hamuje wydzielanie parathormonu.
Jeżeli dojdzie do zaburzeń w organizmie pomiędzy zawartością parathormonu a witaminą D3, częstą konsekwencją jest zaburzona praca przytarczyc, co z kolei prowadzi do wielu, niekiedy bardzo poważnych chorób.
Najczęstsze choroby przytarczyc
Jedną z najczęściej występujących chorób jest niedoczynność przytarczyc.
W tym przypadku można wyróżnić kilka postaci tej choroby:
- pierwotną niedoczynność przytarczyc, najczęściej wynikającą z usunięcia gruczołu czy jego poważnego uszkodzenia w wyniku stanu zapalnego, napromieniowania czy wrodzonego braku przytarczyc. Do rozwojumoże również przyczyniać się długotrwały niedobór magnezu;
- wtórną niedoczynność przytarczyc wynikającą z uszkodzenia przysadki lub podwzgórza. W przypadku tej choroby hiperkalcemia jest całkowicie niezależna od stężenia hormonu PTH;
- rzekomą niedoczynność przytarczyc (nazywaną również zespołem Albrighta). Jest to zespół chorób metabolicznych mających podłoże genetyczne. U osób z tą chorobą można zaobserwować odporność zarówno kości, jak i nerek na działanie PTH. To skutkuje niedoborem wapnia w organizmie przy jednoczesnym podwyższonym stężeniem fosforanów we krwi.
Niedoczynność przytarczyc powoduje znaczące zmniejszenie zawartości wapnia we krwi, jednego z najważniejszych pierwiastków, niezbędnych do zachowania prawidłowego funkcjonowania organizmu.
W pierwszej fazie choroby zmniejsza się zawartość wapnia we krwi, co dość szybko może prowadzić do:
- zaburzeń nerwowo-mięśniowych, czyli bolesnych skurczy mięśni,
- mrowienia lub nieprzyjemnego drętwienia skóry na opuszkach palców i wokół ust.
W przypadku nasilonych objawów pojawić się mogą również:
- nudności i wymioty,
- problemy z widzeniem,
- silne bóle głowy i brzucha
- zaburzenia rytmu serca.
Jeżeli niedoczynność przytarczyc rozwija się bezobjawowo, wówczas mogą pojawić się poważne problemy z postawieniem szybko trafnej diagnozy.
W tym przypadku niepokojące objawy, które powinny zasiać ziarno niepokoju i zmotywować do kompleksowego przebadania czy zrobienia badań w kierunku hormonów przytarczyc to:
- chroniczne zmęczenie,
- częste bóle głowy,
- gwałtowne obniżenie nastroju.
W przypadku niedoczynności przytarczycy stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe pod warunkiem jednak, że nie doszło do trwałego uszkodzenia czy usunięcia tego gruczołu.
Przede wszystkim konieczne jest uzupełnienie niedoborów wapnia we krwi, przy jednoczesnym zredukowaniu stężenia fosforanów.
Aby przywrócić odpowiednie stężenie wapnia, ważne jest regularne przyjmowanie prepatatów zawierających ten pierwiastek lub zmiana diety.
Jeżeli niedobór jest bardzo duży, lekarze często zalecają dożylną aplikację wapnia.
Wchłania się on dobrze tylko przy odpowiednim stężeniu witaminy D3 oraz magnezu, dlatego też i niedobory tych pierwiastków, jeżeli występują, muszą zostać uzupełnione.
W leczeniu niedoczynności przytarczyc ważna jest również częściowa eliminacja fosforanów z organizmu.
Jest to możliwe do osiągnięcia poprzez zmianę jadłospisu, a dokładniej ograniczenie produktów z ich wysoką zawartością, czyli:
- mleka,
- serów,
- żółtek jaj,
- produktów mięsnych,
- ryb.
Dodatkowo konieczne jest stosowanie specjalnych preparatów, które zmniejszą wchłanianie fosforanów do układu pokarmowego.
Kolejną często występującą chorobą jest nadczynność przytarczyc.
W takim przypadku produkowana jest zbyt duża jak na potrzeby organizmu ilość parathoromonu.
W efekcie takiego stanu pojawia się zwiększona zawartość wapnia, w efekcie czego dość szybko może dojść do:
- odwapnienia kości;
- zwiększenia wchłaniania wapnia w jelitach (konsekwencja zwiększonej aktywacji witaminy D3);
- zbyt dużego wydalania fosforanów przy niewielkim wydalaniu wapnia przez nerki.
Problemy z nadczynnością przytarczyc często związane są z patologiami wewnątrz gruczołów.
Za taki stan rzeczy, przy nadczynności pierwotnej najczęściej odpowiedzialny jest ich przerost oraz obecność łagodnego gruczolaka.
Bardzo rzadko zdarza się, by nadczynność przytarczyc bezpośrednio związana była z aktywnym rozwojem raka tych gruczołów.
W przypadku nadczynności wtórnej choroba pojawia się w wyniku długotrwałego, nadmiernego pobudzenia do pracy przytarczyc.
Może być to spowodowane zarówno chorobą, jak i znaczącym spadkiem wapnia we krwi.
Efektem nadczynności wtórnej często jest niewydolność nerek.
Nie zawsze łatwo można zdiagnozować nadczynność przytarczyc.
Objawami, które powinny niepokoić i pchnąć do zrobienia kompleksowych badań powinny być następujące sytuacje:
- ciągłe osłabienie połączone z bólami mięśniowymi i kostno-stawowymi;
- patologiczne złamania kręgosłupa czy żeber, spowodowane nawet przez niewielkie i z pozoru błahe urazy;
- niemal codziennie powtarzające się gorsze nastroje, mające znamiona depresji;
- guzy w okolicy dziąseł (w sporadycznych przypadkach);
- kamica nerkowa;
- nadciśnienie tętnicze;
- nadmierne wydzielanie kwasu żołądkowego.
Jednak warto dodać, że niezwykle rzadko zdarza się, by wszystkie powyższe objawy występowały jednocześnie.
Niekiedy nadczynność przytarczyc to choroba, która rozwija się w ukryciu, siejąc bez widocznych dolegliwości spustoszenie w organizmie.
Dlatego też ważne są regularne badania, nawet jeżeli samopoczucie jest dobre, a zdrowie pozornie doskonałe.
W przypadku leczenia nadczynności przytarczyc konieczne jest ich usunięcie (postać pierwotna).
Tylko w przypadku nadczynności wtórnej jest szansa na skuteczne leczenie za pomocą środków farmakologicznych.
To wiąże się także z tym, że poza przyjmowaniem leków zgodnie z zaleceniami niezbędne jest zastosowanie właściwej diety.
Codzienne posiłki muszą zostać zubożone o zawartość wapnia, co w efekcie prowadzi do eliminacji mleka i jego przetworów.
Dla zmniejszenia ryzyka kamicy nerkowej koniecznej jest spożywanie dużej ilości płynów, najlepiej wody.
Badania przytarczyc
Diagnostyka stanu przytarczyc obywa się przede wszystkim przy pomocy badań takich jak: USG, RTG oraz scynografii.
Jeżeli są ku temu odpowiednie wskazania, lekarz może zalecić w celach diagnostycznych wykonanie również tomografii komputerowej.
To jednak nie wszystkie badania, jakie wykonywane są w celu zdiagnozowania zmian patologicznych w przytarczycach.
Niezbędne jest również przeprowadzenie badań laboratoryjnych z krwi, polegających przede wszystkim na ocenie stężania wapnia, fosforu oraz PTH zarówno w surowicy, jak i w moczu.
Często lekarze decydują się również na wykonanie badania gęstości mineralnej kości oraz fosfatazy zasadowej.
Podejrzewasz, że możesz chorować na niedoczynność lub nadczynność przytarczyc?
Skontaktuj się z lekarzem rodzinnym: wtedy, kiedy chcesz.
7 dni w tygodniu.
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
