Alergia i jej rodzaje. Na co można mieć uczulenie?

Konsultacja z e-receptą Lek. rodzinny Specjalista

Alergia najczęściej kojarzy się z katarem siennym, długimi listami złowrogich pyłków i łzawieniem oczu przez kilka miesięcy w roku.

Alergicy, żeby jakoś dać sobie radę w okresie pylenia uczulających ich roślin, muszą wspomagać się specjalnymi lekami (określanymi jako antyhistaminowe), które osłabiają reakcje ich organizmu.

Pozwala to im funkcjonować normalnie, co (o czym każdy alergik może zaświadczyć) w czasie pylenia niektórych roślin jest… trudne.

Ale alergia to znacznie szersze pojęcie niż walka ze złowrogimi pyłkami.

Rodzajów alergii jest niemal nieskończenie wiele, bo prawie wszystko może uczulać.

Od pyłków roślin ozdobnych, przez składniki zawarte w jedzeniu, aż do… lateksu czy grzybów, które mogą pylić również zimą (!).

Z tego tekstu dowiesz się czym jest alergia, co ją może powodować, dlaczego jest o wiele szerszym pojęciem, niż Ci się wydaje, oraz jak wygląda leczenie alergii (oraz – czym jest odczulanie).

Spis treści:
Czym jest alergia? 
Rodzaje alergii
Przyczyny pojawienia się alergii
Najczęstsze objawy
Na co można mieć uczulenie?
Powikłania i konsekwencje nieleczenia
Leczenie alergii i odczulanie
Alergia po 40.
Jak radzić sobie z alergią? 
 

Czym jest alergia i co może ją powodować?

Alergia to reakcja organizmu na kontakt z czynnikami, które u zdrowych osób nie powodują żadnych negatywnych zmian w działaniu.

Oznacza to, że alergia to zmieniona reakcja komórek organizmu na zwykłe czynniki, które dla osób zdrowych są absolutnie obojętne (od tak prozaicznych rzeczy jak wszechobecny gluten, przez pyłki roślin, aż do rzeczy takich jak konkretne metale.

W wyniku kontaktu z alergenem (czyli czynnikiem powodującym reakcję), układ odpornościowy reaguje wysyłając różnego rodzaju przeciwciała (najczęściej są to immunoglobiny klasy E, czyli IgE), co prowadzi do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego w organizmie.

Innymi słowy – organizm alergika reaguje źle na kontakt z normalnymi czynnikami i zaczyna z nimi walczyć, jakby to była jakaś poważna choroba.

Oznacza to w praktyce, że pojawia się nietypowa reakcja odpornościowa, która może rzutować na funkcjonowanie całego ciała, a sama alergia (lub szerzej: nadwrażliwość) wskazuje na niepoprawne działanie układu immunologicznego organizmu.

Według klasyfikacji ICD-10 alergię opisuje się jako T78.4 (alergię nieokreśloną).

Jednak w zależności od tego, jaki to rodzaj alergenu i jaka jest reakcja organizmu, alergia może przechodzić bezobjawowo (wskazywać na nią może wyłącznie obecność podwyższonego poziomu antygenów we krwi), łagodnie (katar, zaczerwienienie oczu) lub ciężko i bardzo ciężko (kontakt z antygenami może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego i niekiedy – zagrażać nawet życiu).

Na alergię mówi się często „uczulenie” lub „nadwrażliwość”, jednak to właśnie oryginalny termin (alergia) najlepiej tłumaczy to, czym jest ta choroba.

Nietypowe reakcje organizmu na typowe czynniki środowiskowe nazwał po raz pierwszy Clemens Peter von Piquet w 1906 roku.

Termin „alergia” to w praktyce połączenie dwóch greckich słów: allos (inny) i ergos (reakcja).

Razem oznaczają po prostu „inną reakcję”.

Bo alergia taką inną reakcją jest – czasami tak inną, że aż groźną dla życia.

Rodzaje alergii i jak wielu osób ona dotyka

Według obowiązujących badań (zawartych w Białej księdze alergii), alergia dotyka nawet 40% populacji ziemi.

Czyli – statystycznie – prawie połowa osób, które znasz może mieć alergię; może też o tym nie wiedzieć.

Wśród najczęstszych rodzajów alergii, trzeba wymienić:

• pyłkownicę, czyli alergię na pyłki (najpopularniejszą i najczęściej kojarzoną z alergią) – dotyka ona prawie 20% populacji – objawia się katarem siennym, łzawieniem oczu, itp.;
• astmę alergiczną (od 5 do 8% populacji);
• AZS, czyli atopowe zapalenie skóry, pojawia się częściej u dzieci (kilka procent populacji), a u dorosłych nie przekracza 1%, przy czym szanse na to, że dzieci osoby dorosłej, chorującej na AZS, będą dotknięte tą chorobą w wieku dorosłym, wynoszą prawie 13%.

Dodatkowo istnieje podział na alergie ze względu na czynnik powodujący reakcję alergiczną:

• alergie pokarmowe (składniki zawarte w jedzeniu mogą powodować konkretne rodzaje reakcji alergicznej);
• alergie na leki (konkretne leki z konkretnych grup, na przykład penicylina, antybiotyki β-laktamowe czy środki znieczulające miejscowo);
• alergie na pyłki roślinne (tu w praktyce pasuje jakakolwiek roślina, która jakkolwiek pyli – od brzozy i topoli, aż do szczawu i komosy);
• alergie na zarodniki pleśni;
• alergie na jad owadów (w szczególności zawarty w zbiorniczkach przy żądłach pszczół i szerszeni);
• alergie na zwierzęta (a dokładniej na połączenie alergenów zawartych w ślinie, nabłonku i sierści zwierząt – dlatego na przykład koty bez sierści mogą uczulać, a koty syberyjskie cieszą się opinią najmniej uczulających dzięki małej ilości alergenów w ślinie), w tym na roztocza zawarte w kurzu;
• alergie na konserwanty (na przykład te zawarte w przetworzonym jedzeniu);
• alergie na lateks (dlatego wiele osób powinno korzystać z prezerwatyw bez lateksu);
• alergie na konkretne składniki chemiczne, które mogą być obecne w kosmetykach lub innych rzeczach.

Taka „kluczowa” lista alergenów jest bardzo długa, jednak wszystko może powodować reakcję alergiczną – każdy czynnik, z którym stykasz się każdego dnia.

To, jak zareaguje Twój organizm, zależy wyłącznie od niego (a w tym od czynników genetycznych, środowiskowych i stylu życia).  

Medycyna opiera się również na klasyfikacji Coombsa i Gella, opracowanej w 1963 roku, która dzieli reakcje alergiczne w zależności od patomechanizmu immunologicznego (czyli mechanizmu wywoływania nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego) na:

• reakcję typu natychmiastowego (typ I) – połączenie antygenów, takich jak pyłki roślin, sierść zwierząt czy roztocza kurzu, z przeciwciałami IgE, które prowadzi do uwolnienia histaminy i innych mediatorów zapalenia. Do tego typu reakcji alergicznej zalicza się astma alergiczna, pokrzywka alergiczna, alergiczne atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, wstrząs anafilaktyczny;
• reakcję cytotoksyczną (typ II) – połączenie antygenu z przeciwciałami klasy IgG lub IgM, które prowadzi do uszkodzenia komórek. Przykładem reakcji cytotoksycznej jest reakcja przetoczeniowa, polekowa niedokrwistość hemolityczna, pokrzywka, choroba hemolityczna noworodków;
• reakcja kompleksów immunologicznych (typ III) – połączenie antygenów z przeciwciałami klasy IgG, które prowadzi do uwolnienia enzymów lizosomalnych z neutrofilów. Ten rodzaj reakcji alergicznej występuje w chorobie posurowiczej, reakcji Arthusa, zapaleniu naczyń, zapaleniu pęcherzyków płucnych;
• opóźniona reakcja komórkowa (typ IV) – połączenie antygenu z limfocytami T, które prowadzi do uwolnienia cytokin i stymulacji limfocytów cytotoksycznych. Przykładem tej reakcji alergicznej jest wyprysk kontaktowy i odczyn tuberkulinowy.

W 2001 roku wprowadzono nowszą klasyfikację, zgodnie z którą wyróżnia się dwa rodzaje reakcji alergicznych:

• reakcje IgE-zależne – pierwszy typ reakcji, zgodnie z klasyfikacją Coombsa i Gella;

• reakcje IgE-niezależne – pozostałe typy reakcji alergicznych wyróżniane w klasyfikacji z 1963 roku.

Alergie można także podzielić ze względu na drogę przedostania się alergenu do organizmu.

Wówczas wyróżnia się:

• alergie wziewne
• alergie kontaktowe
• alergie pokarmowe.

Reakcje alergiczne, w oparciu o objawy kliniczne, można także podzielić na skórne oraz dotyczące błon śluzowych.

Do pierwszych zalicza się m.in. wyprysk kontaktowy lub atopowe zapalenie skóry, a do drugich – nieżyt nosa, zapalenie spojówek lub astma.

Dlaczego niektórzy mają alergię, a niektórzy nie mają (kluczowe przyczyny)?

Jestem pewien, że kiedy ktoś w Twoim otoczeniu mówi wiosną „nie płaczę, mam alergię”, to nie dopytujesz, tylko zakładasz, że faktycznie tak jest.

Tak, to tylko (lub aż) alergia.

Pozostaje jednak bardzo istotne pytanie – dlaczego niektórzy mają alergię, a niektórzy – nie?

Jednak, jak podaje Polskie Towarzystwo Alergiczne, wymienia się trzy najważniejsze przyczyny rozwoju alergii: genetyczne, środowiskowe i związane ze zmianą stylu życia.

Co to oznacza?

Genetyczne podłoże alergii oznacza ni mniej, ni więcej to, że skoro ktoś w bliskiej rodzinie choruje na alergię, to najprawdopodobniej dotknie ona Ciebie.

Szacuje się, że od 40 do 80% alergików dziedziczy tendencje do wystąpienia tej choroby od swoich rodziców i dziadków.

Jak wspomniałem – same powody wystąpienia alergii nadal są dosyć niejasne i wiążą się z nimi różne wątpliwości, dlatego mówi się nadal o odziedziczeniu skłonności, nie wprost – o odziedziczeniu alergii.

Czynniki środowiskowe – też nie są bez wpływu na to, czy pojawi się u Ciebie alergia, czy też nie.

W związku ze zmianami środowiskowymi, coraz częściej pojawiają się czynniki, które mogą powodować alergię.

Więcej tworzyw sztucznych czy zanieczyszczenia powietrza – to tylko kilka rzeczy, które mogą wpływać na pojawienie się alergii i uczuleń na różnym etapie życia.

Ostatnio alergolodzy wskazują na zmiany klimatyczne jako jeden z czynników środowiskowych – zmiany w kalendarzu pyleń czy przedłużenie pylenia konkretnych roślin może powodować rosnące problemy z alergią w miejscach, w których do tej pory one nie występowały.

Zmiany stylu życia – też nie pozostają bez wpływu na stan zdrowia i na to, jak organizm może reagować na kontakt z typowymi i nietypowymi alergenami.

Może się okazać, że w wyniku braku kontaktu z czynnikami, z którymi przodkowie stykali się codziennie, może pojawić się silna reakcja alergiczna.

Zdaje się to potwierdzać duża ilość alergii w krajach rozwiniętych, która powinna być niższa niż w krajach mniej rozwiniętych.

Najczęstsze objawy alergii – czy zawsze je widać, czy czasem pokażą je dopiero badania?

Mówiąc o objawach alergii mówi się najczęściej o „objawach fizycznych”, bo to one są najbardziej widoczne.

Musisz jednak pamiętać, że często trudno ocenić, czy aby na pewno osoba obok Ciebie ma alergię – jej organizm może radzić sobie z reakcją immunologiczną i nie dawać widocznych objawów, ale we krwi tej osoby mogą być obecne przeciwciała IgE na poziomie, który zaskoczy niejednego lekarza.

Dlatego pojawienie się objawów fizycznych alergii jest cechą osobniczą (czyli u każdego może wyglądać inaczej) – niektórzy będą tylko trochę pociągać nosem, a inni – bez zaporowej wręcz dawki leków na alergię – będą tylko leżeć w morzu zasmarkanych chusteczek higienicznych, obserwując świat przez załzawione oczy.

Zatem – wśród najważniejszych objawów alergii wymienia się:

• nieżyt nosa i jego zatykanie, duże ilości wodnistej wydzieliny (karat, obrzmienie śluzówki), a w efekcie – podrażnienie naskórka;
• alergiczne zapalenie spojówek, przekrwienie oczu, łzawienie, itp.;
• napady astmy oskrzelowej, trudności z oddychaniem, czasami pojawienie się skurczów oskrzeli i wręcz napadów pełnoobjawowej astmy;
• osłabienie słuchu i działania aparatu słuchowego z powodu niedrożności trąbki Eustachiusza;
• uczucie ociężałości głowy, niekiedy bóle głowy;
• wysypka na skórze, pokrzywka, egzema, swędzenie skóry.

Każdy z tych objawów może pojawiać się w różnym nasileniu – od naprawdę ciężkich, aż po lekkie, ledwie zauważalne.

Za te objawy i ich nasilenie występuje w dużej mierze histamina – hormon tkankowy biorący udział w reakcji alergicznej; od nazwy tego hormonu leki na alergię nazywa się przeciwhistaminowymi.

Wzrost stężenia histaminy we krwi może prowadzić do obniżenia ciśnienia i przyśpieszeniu akcji serca; w połączeniu ze wzrostem temperatury ciała może dać objawy charakterystyczne dla wstrząsu anafilaktycznego.

Wstrząs może pojawić się w skrajnych przypadkach i zawsze jest niebezpieczny dla zdrowia i życia – niezależnie od tego, czy związany jest on z nietypowym nasileniem objawów alergicznych czy kontaktem z silnym alergenem (na przykład jadem szerszenia).

W przypadku pojawienia się takiego wstrząsu trzeba jak najszybciej szukać pomocy lekarskiej, bo jest on zagrożeniem dla zdrowia i życia.

Na co można mieć uczulenie? Czy tylko pyłki, koty i gluten?

W praktyce – na wszystko.

Sama istota alergii jest już podpowiedzią: alergia to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na całkowicie obojętny czynnik.

Tak samo jak jedni mogą zajadać się lodami orzechowymi, tak samo inni mogą przypłacić takie przyjemności atakiem duszności lub nawet wstrząsem (orzechy są bardzo silnym alergenem, a nie każdy toleruje laktozę).

Wśród najczęściej powodujących alergię czynników (alergenów) wymienia się:

• pyłki (roślin – od traw do drzew);
• kurz (a dokładniej roztocza zawarte w kurzu domowym);
• jad owadów (od silnych, czyli szerszeni i pszczół, aż do umiarkowanych i łagodnych, czyli komarów;
• całą masę produktów spożywczych (najczęściej: cytrusy, orzechy, ryby, jajka, laktoza, gluten);
• substancje zawarte w ślinie zwierząt (kotów i psów), a które w połączeniu z naskórkiem i sierścią mogą powodować silne reakcje alergiczne
• słońce (a dokładniej: promieniowanie UV) – chociaż występuje rzadko, to jednak u wielu osób może powodować nieprzyjemne podrażnienia na skórze oraz inne, bardziej typowe objawy alergiczne.

Same alergie dzieli się również ze względu na możliwość ekspozycji na czynniki powodujące reakcję alergiczną:

• całoroczne (czyli takie, alergeny, z którymi ma się kontakt przez cały rok, na przykład roztocza zawarte w kurzu domowym);
• sezonowe (pyłki roślin, itp.).

Dlaczego alergia może być niebezpieczna lub co najmniej nieprzyjemna?

Największym zagrożeniem dla każdego alergika jest wspomniany wstrząs anafilaktyczny.

Jest on o tyle groźny, że w skrajnych przypadkach może prowadzić nawet to śmierci (na przykład po kontakcie z silnie uczulającym alergenem – orzechami lub jadem owadów).

Poza tymi skrajnymi zagrożeniami, alergia znacznie obniża komfort życia – szczególnie w okresach nasilenia kontaktu z alergenami (naprawdę trudno uciec od pyłków topoli, której jest w Polsce pełno).

Ignorowana alergia może prowadzić do wielu poważnych i nieprzyjemnych powikłań.

Warto wymienić wśród nich:

• rozwinięcie się astmy – ciągły i nieleczony stan zapalny dróg oddechowych, powodowany przez nawracającą alergię, może prowadzić do pojawienia się astmy, a co za tym idzie – ataków duszności, zalegania w oskrzelach śluzu i uczucia ucisku w klatce piersiowej. Wiele przypadków (niektóre badania nawet podsuwają, że 50%) przypadków astmy powodowanych jest właśnie przez nieleczoną alergię. Warto pamiętać, że leczenie astmy jest znacznie trudniejsze niż zapanowanie nad alergią;
• częstsze pojawianie się chorób górnych dróg oddechowych i ich cięższy przebieg – to kolejne powikłanie czy raczej efekt nieleczonej alergii. Stany zapalne dróg oddechowych, utrzymujące się w związku z reakcją alergiczną, mogą doprowadzić do częstszego pojawiania się tych chorób. Z kolei ich cięższy przebieg (oraz fakt, że walczący z alergią układ odpornościowy ma mniej zasobów na walkę z innymi schorzeniami) może prowadzić do kolejnych, jeszcze poważniejszych powikłań, które dotyczą nie tylko układu oddechowego, ale również serca;
• przewlekłe lub nawracające zapalenie zatok – to częste powikłanie po nieleczonym lub ignorowanym katarze siennym. Ciągły stan zapalny górnych dróg oddechowych i ciągły stan zapalny w zatokach, towarzyszący alergii, sprawia, że pojawienie się nawracającego zapalania zatok – również poza sezonem alergicznym – może znacznie obniżyć komfort życia, a w skrajnych przypadkach prowadzić do innych, dużo groźniejszych chorób (zapalenie nerwu wzrokowego, opon mózgowych czy zapalnego obrzęku powiek).

Leczenie alergii: doraźne czy odczulanie?

Leczenie alergii może być realizowane dwojako – może polegać na odczuleniu (czyli na „nauczeniu” układu immunologicznego, żeby reagował neutralnie na konkretne alergeny) lub podawaniu leków przeciwhistaminowych.

Niezależnie od tego, jaki rodzaj raczenia sobie z alergią wybierzesz, musisz wiedzieć dokładnie na co masz alergię.

Pozwoli Ci to unikać alergenów (o ile to możliwe – na przykład planować wakacje w oparciu o kalendarzy pyleń i unikanie niektórych regionów w okresie nasilenia pylenia konkretnych drzew i gatunków traw), a do tego – bardziej świadomie funkcjonować.

Innymi słowy – wiedza o tym, na co masz uczulenie, może pomóc Ci znacznie poprawić jakość Twojego życia.

Oczywiście – jeśli lubisz jajka lub orzechy, ale masz na nie uczulenie, to ta poprawa będzie polegała wyłącznie na tym, że nie będziesz mieć reakcji alergicznych po kontakcie z konkretnymi produktami.

Leki przeciwalergiczne pozwalają na doraźne poprawienie komfortu życia – na przykład w okresie pylenia.

W skrajnych przypadkach, kiedy pojawiają się silne reakcje alergiczne lub towarzyszą im napady astmy oskrzelowej, lekarz może zalecić przyjmowanie inhalatorów z steroidami, które rozluźniają oskrzela i zmniejszają (bardzo szybko) duszności.

Skutecznym sposobem na długotrwałe złagodzenie problemów z alergią jest odczulanie (czasem nazywane „immunoterapią swoistą”).

Polega ono na „oduczaniu” układu odpornościowego reagowania na alergeny jak na zagrożenie dla organizmu.

Jednak odczulanie nie jest wyleczeniem alergii – organizm po prostu zaczyna radzić sobie normalniej z alergenami, co wcale nie oznacza, że alergia znika; raczej jej objawy są łagodniejsze, a niekiedy da się nawet funkcjonować bez regularnego przyjmowania leków przeciwhistaminowych w okresach nasilenia objawów.

Samo odczulanie polega na stopniowym i kontrolowanym podawaniu alergenów w coraz większych dawkach, co może zmniejszyć w efekcie reakcję alergiczną.

W zależności od rodzaju alergii i ilości alergenów, odczulanie może trwać do kilku lat i niemal zawsze jest długotrwałym procesem, który powinien być prowadzony pod czujnym okiem specjalisty (alergologa).

Podstawą odczulania jest zawsze precyzyjne wskazanie alergenów, na które występuje uczulenie – testy alergiczne mogą być długotrwałe, jednak pozwolą na lepsze dobranie zarówno leczenia doraźnego, jak i precyzyjne przeprowadzenie procesu odczulania.

Testy alergiczne można przeprowadzić w praktyce w każdym wieku, jednak alergie u dzieci i niemowląt – poza skrajnymi przypadkami – diagnozuje się dopiero po 4. roku życia (zwłaszcza, że w tym wieku atopowe zapalenie skóry przestaje być zjawiskiem towarzyszącym rozwojowi dziecka, a może zacząć być objawem konkretnej alergii).

Czy alergia musi zaczynać się u dzieci? Czy można „nabawić” się alergii po 30.?

Chociaż zazwyczaj mówi się, że alergia towarzyszy alergikom od najmłodszych lat, to często może się okazać, że objawy uczulenia pojawiają się u osób dorosłych, a nawet w zaawansowanym wieku.

Co ciekawe – jednym z istotnych objawów menopauzy czy andropauzy może być nasilenie się lub pojawienie objawów alergii.

Często okazuje się, że w wyniku zmian hormonalnych w organizmie odpowiedź alergiczna na wiele alergenów staje się widoczna – pojawiają się alergie skórne, egzema czy po prostu katar sienny.

Tak, po 40. czy 50.

Również może się okazać, że u wielu osób alergia rozwija się w sposób niezauważalny lub bezobjawowy.

W takich sytuacjach wyniki krwi mogą wskazywać na wielokrotne przekroczenie normy immunoglobiny klasy E (IgE), a u pacjenta objawów alergicznych jak nie było widać, tak nadal nie widać.

Po przekroczeniu jakiegoś progu wieku lub w wyniku pojawienia się innych chorób, osłabiających organizm, mogą pojawić się objawy alergii.

Wtedy również warto skonsultować się z alergologiem – chociażby po to, żeby uniknąć rozwinięcia się poważniejszych chorób, takich jak astma oskrzelowa, oraz żeby zadbać o wyższą jakość życia.

Co można zrobić z uczuleniami na pyłki lub inne alergeny?

Złotą zasadą każdego alergika jest unikanie alergenów.

Jeśli wiesz, że masz uczulenie na zwierzęta – staraj się ich unikać w swoim otoczeniu; jeśli Twoi przyjaciele mają koty, psy lub chomiki – może warto ich zaprosić do siebie, a nie odwiedzać ich.

Na pewno w walce z alergią pomoże świadomość tego, na co masz uczulenie – czy to będą pyłki lub aż gorzka czekolada: bez tej wiedzy trudno będzie stwierdzić czego musisz unikać.

Innymi słowy: testy alergiczne to podstawa skutecznego radzenia sobie z alergią.

Bez nich naprawdę trudno zacząć leczenie – nawet doraźne – czy odczulanie.

Oczywiście – możesz mieć zawsze pod ręką kilka tabletek leków przeciwhistaminowych, ale dopóki nie zdobędziesz wiedzy na temat tego, co Cię naprawdę uczula, nadal będziesz trochę błądzić we mgle.

Udostępnij

Do znajomych

Tweetnij

Wyślij link

Z alergią nie musisz się męczyć Sezon alergiczny czy po sezonie…

Rozpocznij konsultację